।। श्रीशिवप्रतिष्ठान, हिन्दुस्थान ।।
सुखासीनता पूर्णतः घातकारी ।
मने भयकुनी लोक होती विकारी ।।
जगीं लोक जे इंद्रियांच्या अधीन ।
अशांच्यामुळें मायभू होई क्षीण ।।१।।
आहे कां कुणी भोवताली उपाशी ।
स्वतः जेवताना विचारा मनाशीं ।।
नसावे कधीं ही मनानें अधाशी ।
असें आत्मनाते असावे जगाशी ।।२।।
अलंकार वस्त्रे तनू भूषविती ।
तनुप्राणशक्ती न ते वाढविती ।।
विना राष्ट्रनिष्ठा असें जो विकास ।
तयानें पुरा देश होई भकास ।।३।।
जगावे कधीं ना स्वतःच्या सुखार्थ ।
जिणें धन्य तें, जें जगाच्या हितार्थ ।।
तरु वेंली गाई नद्या चंद्र सूर्य ।
उरीं साठवूं या जगाया आदर्श ।।४।।
पेराल ते उगवते,खलु विश्वसत्य ।
मातानुसार उपजे उदरीं अपत्य ।।
इच्छा तशी फळे मिळतात जाणा ।
हें जाणूनी धरू उठा शिवसूर्यबाणा ।।५।।
पुठ्ठा न रक्षूं शकतो कधीं ग्रंथज्ञान ।
पदशक्ती वाढू न शके जरी पायीं वाहाण ।।
सर्वांस प्राप्त जरी हि गृहवस्त्र अन्न ।
निष्ठा विना न बनते जगीं राष्ट्र महान ।।६।।
नका नीती तत्वे लिहूं पुस्तकांत ।
त्वरें आचरावी स्वतः जीवनांत ।।
नको धर्मचर्चा वृथा आयु जाई ।
आचारातुनी धर्म बलवान होई ।।७।।
नसे इंग्रजी दूध हें वाघिणीचे ।
खरे पाहता वीष तें दास्यचेचे ।।
असे देववाणी झरा अमृताचा ।
पिऊनी बने देश मृत्युंजयांचा ।।८।।
( देववाणी- संस्कृतभाषा )
कशी वाती वाचून तेवेल ज्योती ।
कशी मातीच्या वाचूनी होई शेती ।।
विना प्राण ना देह राहे जिवंत ।
विना धर्म ना देश होई ज्वलंत ।।९।।
नसे ज्या मनीं देश धर्माभिमान ।
असें सर्व तें या जगीं शुद्र श्वान ।।
धन्याशीं असे श्वानही एकनिष्ठ ।
असे शिक्षितांच्याहुनी श्वान श्रेष्ठ ।।१०।।
किती हि जरी सत्य हें श्रेष्ठ जाणा ।
विना शक्ती तें बोंब मारी ठणाणा ।।
किती हि जरी गाय ही क्षीरशाली ।
तिला पाहिजे रक्षण्या कोणी वाली ।।११।।
जिभे सारखे नाही कोणी खट्याळ ।
जिला जन्मतः वासनेचा विटाळ ।।
जरी ती बसे बत्तीशी पिंजऱ्यांत ।
फसवते कुणाला हि बघता क्षणांत ।।१२।।
जधी सिंह होई नखे दंतहीन ।
तया मारते फाडूनी शुद्र श्वान ।।
उठा हिन्दुनो! सत्य जाणा त्रिकाल ।
टिकाया जगीं शक्ती मिळवा कराल ।।१३।।
विना देव देवालयाला न अर्थ ।
विना ध्येय तें हि जिणे शुष्क व्यर्थ
जया चित्तीं ना देशधर्माभिमान ।
तयाचे गणावें न मनुजांत स्थान ।।१४।।
विषाचे विना कां विषाच्या सहित ।
असा भेद मुंगूस नाणी मनांत ।।
दिसे त्या क्षणीं मारितो पन्नगास ।
वधा म्लेंच्छ हें सत्य सांगे जनास ।।१५।।
( पन्नग-नाग )
किती हि जरी द्रव्य लाभे कुणाला ।
परी तृप्तता वाटते ना मनाला ।।
तृषा सागराची कधीं मावळेल ।
तशी मानवाची धनाशा त्रिकाल ।।१६।।
आम्ही वीतरागी बनूं कर्मयोगी ।
तनानें मनानें बनूं या निरोगी ।।
मनानें पुरा देश विकलांग रोगी ।
करूं या त्वरें राष्ट्र शिवभूपयोगी ।।१७।।
लढावूं चढावूं करू हिन्दुजाती ।
धृतीनें करूं म्लेंच्छ जातीसमाप्ती ।।
अरीनाश ना ध्यास ज्यांच्या मनात ।
कळें हें न तें, राष्ट्र जाई लयास ।।१८।।
( धृती-निश्चय,अरि-शत्रू )
अलंकार देहास शृंगारण्याला ।
कशाला हवें तें असें शील ज्याला ।।
फुलांच्या सवें वेली शोभे नितांत ।
शीला सारखा दागिना ना जगांत ।।१९।।
विना वासनाअंत ना कोणी संत ।
जया देहबुद्धि म्हणा भोगजंत ।।
रविवत् जगे जो जगाच्या हितार्थ ।
तया संत हें नाव शोभे यथार्थ ।।२०।।
विवेके त्यजूं मोह आसक्ति दोन्ही ।
उरीं चेतवू ज्ञानवैराग्यवह्नि ।
मतीला हावें 'नीतीनेतृत्व' नित्य ।।
तरी धर्म वाढे, टिके न्याय सत्य ।।२१।।
सुखाच्या सदा पाठलागांत मग्न ।
असे सर्व प्राणी मनामाजीं भग्न ।।
सुखा एवढी भ्रांती नाही जगांत ।
फसावे न केंव्हा मृगाच्या जळात ।।२२।।
निसरड्यावरी पाय पडता पडाल ।
तसें कांचनाच्या मृगाने फसाल ।।
मनीं मोहशेवाळ साचूं न द्यावें ।
तपाच्या जळानें मनाला धुवावें ।।२३।।
स्तुतीनें कधींही न हुरूळूनी जावे ।
टिकेनें मनीं ना कधीं क्षुब्ध व्हावे ।।
पयानें जलाब्धी, ढगानें गभस्ती ।
स्वभावें कधीं ना विकारीत होती ।।२४।।
( जलाब्धी-समुद्र,गभस्ती-सूर्य )
असूं वा नसु स्वामी आम्ही जगावे ।
बनूं या त्वरें स्वामी आपुल्या मनाचे ।।
जगीं जो कुणी जिंकू शकतो मनाला ।
अति लीलया जिंकू शकतो जगाला ।।२५।।
शोभायमान करतील,न रक्षतील ।
मिळे तो वरी,पेरूं हि भक्षतील ।।
अशा पोपटा सारिखे लोक झाले ।
अशांच्या मुळें राष्ट्र मातींत गेले ।।२६।।
स्वतःची फळे ना कधीं वृक्ष खाती ।
नद्या ना स्वतःचे कधीं पाणी पीती ।।
फळाला त्यजूनी करूं कार्य नेहमी ।
जिणें अर्पूनी रक्षूंया मातृभूमी ।।२७।।
किती हि जरी क्रोध आला मनांत ।
नका व्यक्तवूं बोलण्या वागण्यांत ।।
दहा अंक मोजा गिळा राग पूर्ण ।
उजाळा मनीं संयमे शांतीस्वर्ण ।।२८।।
मना एवढा ना उकिरडा जगांत ।
नको ते असें सर्व त्याच्या कुशींत ।।
त्वरें पेटवूं ज्ञानअग्नी उरांत ।
कराया उकिरडा त्वरें भस्मसात ।।२९।।
म्हशीचे रुचीचे नसे कांही नाते ।
जसे गानशास्त्रास जाणें न जाते ।।
गुळाची जशी गोडी ना गर्दभास ।
निधर्मी न जाणे तसा हिंदुतेस ।।३०।।
( जाते - पीठ दळण्याचे जाते )
( गर्दभास-गाढव )
कसे श्वाननेतृत्व मानील सिंह ।
तसें मानता तो घडे आत्मद्रोह ।।
तमाच्या कडे सूर्य मागे न भीक ।
आम्ही हिंदू हा चित्ती ठेवू विवेक ।।३१।।
( तम-अंधार, श्वान-कुत्रा )
सुखाला त्वरें देऊनि सोडचिठ्ठी ।
धरूं मुंगीवत् राष्ट्रकार्यीं चिकाटी ।।
झिजू चंदनासारिखे रात्रदिन ।
जगूं हिंदुराष्ट्रास करण्या महान ।।३२।।
धरुं शत्रूता दुर्गुणांशीं सदैव ।
करूं सद्गुणांशी त्वरें सोयरीक ।।
त्यजू घातकारी मताला पथाला ।
झुगारुं विषाला, पिऊं अमृताला ।।३३।।
कणभर मीठ पडता, दूध संपूर्ण नासे ।
गृहकलह जधीं होई,फिरती गेहवासे ।।
खचित जलसमाधी,घेई सच्छिद्र नाव ।
किलमिष मनीं येता,संपतो बंधुभाव ।।३४।।
( गेहवासे-घराचे वासे, किलमिष - संशय )
क्षणा एवढें मौलीक कांहीं नाही ।
कळें हें न त्यांचे जिणे व्यर्थ जाई। ।
विनाकर्म क्षण हि नका जाऊं देऊ ।
उठा पूर्ण आयुष्य राष्ट्रास वाहूं ।।३५।।
कसें लांडगे शेळी सांभाळतील ।
कसाई कधीं गाय ना रक्षतील ।।
कशी मांजरे उंदरे पाळतील ।
पुढारी तसें देश ना तारतील ।।३६।।
जगीं गंध जन्मे फुलांच्या कुशीत ।
तशी करतुकी जन्मतें तळमळींत ।।
जिथें मंत्र शिवबा वसे खोल चित्तीं ।
तिथे जन्मते देशभक्ती विरक्ती ।।३७।।
( करतुकी - कर्तुत्व )
म्हणे जो हवा थोडकासा विसावा ।
असा कार्यकर्ता कधीं हि नसावा ।।
नका देहीं केंव्हा अणुमात्र थकवा ।
रवि त्यास्तवें चित्तीं आदर्श ठेवा ।।३८।।
कधीं चावते श्वान ना भुंकणारे ।
तसे वर्षती मेघ ना गर्जणारे ।।
तनुदास ते ना रणीं धाव घेती ।
सुशिक्षित सारे कृतीवांझ असती ।।३९।।
( तनुदास- इंद्रियसुखासाठी लाचार होणारा )
बैलास कडबा धन्यासाठीं ज्वारी ।
अशी मानवी वृत्ती आहे अघोरी ।।
अति कष्ट त्याला मिळे अल्प मोल ।
जगी 'न्याय' हि सर्वथा शुद्ध भूल ।।४०।।
सदा नाग बळकावितो वारुळाला ।
तसे श्वान ताणून मारे सश्याला ।।
जगीं न्याय वागे बळींच्या कलाने ।
बने नीती दासी लवे आर्जवानें ।।४१।।
इतिहास वाचू विचारू स्वतःला ।
कसा ऱ्हास आणि किती नाश झाला ।।
उठा हिन्दुनो! संपवू आत्मघात ।
"शिवाजी" स्मरुं मंत्र नेहमी उरांत ।।४२।।
जरी माजला बोकड मार्गीं आला ।
नका ठोकरूं घाबरूं व्यर्थ त्याला ।।
तया टाळूनीया त्वरें मार्ग चाला ।
पुढें संधी साधुनी कापा तयाला ।।४३।।
जरी कां पराभूत झाला रणांत ।
तरी ना खचावेंं कधीं हि मनांत ।।
किती हि जरी संकटे घेरतील ।
स्मरुं या उरी नित्य शिवसूर्यशील ।।४४।।
गरुडा गिधाडा मधें स्पष्ट भेद ।
जया सूक्ष्म दृष्टी तया होई बोध ।।
बगळे तशीच बदके नसतात हंस ।
कुणी हि कवि ना जसा कालिदास ।।४५।।
मिळे राहवया खावया पंजरांत ।
कसा सिंह राजी असें सर्कशींत ।।
जरी स्वत्व स्वातंत्र्य ना जीवनात ।
जगावें न केंव्हा कुणी या जगात ।।४६।।
रुचीहीन लागे मिठावीण अन्न ।
नसे ध्येय तें हि जिणें अर्थहीन ।।
विना नेत्र तो व्याघ्र पडतो दरींत ।
स्मरा सत्य हें नित्य आपुल्या उरांत ।।४७।।
मनीं वासनांचा असे जो आसक्त ।
शके कां बनूं पूर्णतः देशभक्त ।।
बुडाला असे भोक हा स्पष्ट धोका ।
अशी नाव कैसी बने युद्धनौका ।।४८।।
कसा कोंबडीपोटी जन्मे गरुड I
कसा भ्याड प्राणी करे घोडदौड ।।
ययाति कसा होऊ शकतो विरक्त ।
मुसलमान तैसा नसे देशभक्त ।।४९।।
( ययाति-महाभारतकाळांतील एक विषयासक्त राजा )
असे काळ खाण्यास धरणीस भार ।
खूपे ऐकता राष्ट्रभक्तीविचार ।।
तनू एवढी उंची ज्यांच्या मनाची ।
अशी हीन जाती असे शिक्षितांची ।।५०।।
निवडुंग हलव्यास फणसास काटे ।
तिहींच्या उरीं गोडवा नित्य दाटे ।।
मुखी शिक्षितांच्या असे गोड वाणी ।
परी अंतरीं कंटकांच्याच खाणी ।।५१।।
( कंटक-काटा )
युद्धांत इंद्रधनु ना उपयुक्त शस्त्र ।
नभ दिक् न होऊं शकते तनुसाठीं वस्त्र ।।
पिकतील ना मृगजळावरी साळी केळी ।।
चित्रातल्या तळीं न मत्स्य धरेल कोळी ।।५२।।
( नभ -आकाश, दिक्-दिशा, साळी-तांदूळ )
सारा समाज ढवळूं घुसळून काढूं ।
जनमानसांत भिनले क्लिबदोष जाळूं ।।
वज्रासमान कणखर दृढतम मनानीं ।
हिन्दुसमाज घडवूं शिवभूपमानी ।।५३।।
( क्लिबदोष - नपुंसकपणाचा दोष )
अग्नींत काष्ठ जळते वितळे हि लोणी ।
तद्वत् आसक्तीपदीं हि चळतात प्राणी ।।
मोहादि भीती भवती जरी घेरतील ।
शिवभूपपाईक कधीं कधीं ना ढळेल ।।५४।।
(आसक्तीपदीं -विषय वासनेची ओढ)
कांचनमृगास बघुनी जरी कां भुलाल ।
सीतेसमान चटके जगीं अनुभवाल।।
यमुनाजळांत वसती नित कालियाची।
जाणून निश्चिती करा जळीं पोहण्याची।।५५।।
आनंद होईल जगां उदिताच मित्र ।
करितात दुःख घुबडे मिटतात नेत्र ।।
प्राशून कौमुदी चकोर तुडूंब तृप्त ।
चंद्रामृतास बघता मनीं काक त्रस्त ।।५६।।
( उदिताच - उगवताच,मित्र- सूर्य,कौमुदी-चांदणे )
घुसळूनी पाणी कधीं काय निघेल लोणी? ।
बोक्यामुखीं न उमटे कधीं वेदवाणी ।।
कडुलिंब वृक्ष कधीं का फळ देई गोड ।
सन्मार्ग चालती कसें जगतीं लबाड? ।।५७।।
लावून मिरची कधीं ना उपजेल ऊस ।
मिळती न तांदूळ कधीं जरी कांडू भूस ।।
मंथून वारी कधीं ना मिळणार लोणी ।
विजयी न पार्थ रथीं ना जरी चक्रपाणी।।५८।।
( वारी-पाणी, पार्थ-अर्जुन,चक्रपाणी -भगवान श्रीकृष्ण )
उपनेत्र घालूनी कुणी झोपी गेला ।
स्वप्नांत ते न उपयुक्त कदापि त्याला ।।
' हरिदर्शनार्थ ' दुबळे इहचक्षु जाणा ।
उरीं आत्मदर्शन घडे जरी भक्तिबाणा ।।५९।।
( उपनेत्र-चश्मा,इहचक्षु-दोन्ही डोळे )
कल्पांतिही पियुष ना कधीं नासणार ।
ना कामधेनु जगतीं कधीं आटणार ।।
वठतो न कल्पतरु ही जशी सत्य गोष्ट ।
हटतील हिन्दु रणीं ना करूं मेंच्छ नष्ट ।।६०।।
( पियुष -अमृत )