।। श्रीशिवप्रतिष्ठान, हिन्दुस्थान ।।
लोकजागरण भाग 2
मनीं एक हेतु मुखीं अन्य वाचा ।
स्वभावें जनांचा असा नीच ढाचा ।।
सबाह्यांतरीं जान्हवी शुद्ध जाणा ।
तसें शुद्ध जगता उरी देवराणा ।।१।।
( जान्हवी -गंगा )
अति झोपती शत्रू जाणा स्वत:चे ।
खरें पाहतां शत्रूं तें मायभूचे ।।
जयाना सुचेना हिताचा विचार ।
तयांच्या हुनी अश्महि फार थोर ।।२।।
( अश्म-दगड )
मनें तोडी तो शब्द जाणा कठोर ।
असंख्यास जोडे असें जो मधूर ।।
अहर्निश ठेवूं मनीं एक सार ।
जगीं शब्द आहे दुधारी हत्यार ।।३।।
आतां चालणें चालणें हाच मार्ग ।
आम्हां वाटतो मायभू हाची स्वर्ग ।।
कधीं ना कशाची आम्ही आस केली ।
हृदीं आमुच्या राष्ट्रनिष्ठा उदेली ।।४।।
नको मान सन्मान आम्हांस कांहीं ।
जगूं मायभूच्यास्तवें हीच ग्वाही ।।
त्वरें निर्मूं निष्ठा प्रति हिन्दुदेहीं ।
करूं राष्ट्रसेवा बनोनी विदेही ।।५।।
गुरूं शोधतां शोधतां ऊर फाटे ।
मनासारखा अन्य आहे ना कोठें ।।
मनाचे तळीं ठाण मांडून राहूं ।
भवाचा निधी पार लंघून जाऊं ।।६।।
जरी बेंदरी बैल भूभूषवीले ।
झुली घालूनी खूप श्रृंगार केले ।।
पुरेसें मिळेना तया अन्न खाया ।
वृथा सर्व श्रृंगार जातील वाया ।।७।।
जळीं मंथुनी ना मिळे लोणी केंव्हा ।
विना छिद्र वेळू कसा होई पावा? ।।
असे वांझ महिला कसें मूल व्हावें? ।
नसे चित्तशुद्धी कसा देव पावे? ।।८।।
कधीं ना कधीं देव देईल भेटी ।
तपानें धरावें स्वत:लाच वेठी ।।
हरि अन्य नाही स्वत:हून जाणा ।
वसे सद्गुणांच्यारूपें देवराणा ।।९।।
समुद्रामधे थेंब नाही मधाचा ।
वृकाचे उरीं अंश कैसा दयेचा? ।।
कसाई कसासें विना काळजाचा? ।
कृतघ्नता धर्म उपकृतांचा ।।१०।।
( वृक - लांडगा )
विना कर्म करिता वृथा काळ जाणें ।
स्वत:चा स्वत:नें असें खून करणें ।।
जगीं सर्व कांही मिळें हाटी जाता ।
खरेदी मिळे ना कुठें आयु घेतां ।।११।।
( हाटी - बाजार )
नसे आत्मविश्वास ज्याचा स्वत:ला ।
उणा राहतो तो जगीं करतुतीला ।।
हरि आत्मविश्वास देतो मनाला ।
नका अंतरूं अंतरीच्या हरीला ।।१२।।
कधी लागते का रविला विजेरी? ।
कधी जान्हवी कां हुडके विहिरी? ।।
न लागे मृगेन्द्रा कुणी सोबतीला ।
चढा जाणूनीं हें त्वरें श्रेष्ठतेला ।।१३।।
( मृगेंद्र - सिंह )
मार्जार भासती खलु परी तें न व्याघ्र ।
गरूडापरी दिसतसें हर एक गृध्र ।।
बगळे वरूनी दिसती जणू काय हंस ।
दिसती मनुष्य वरूनी परी आंत कंस ।।१४।।
( गृध्र-गिधाड )
विना गूल काडी कशी पेट घेई? ।
कितीही बळानें कुणी घासली हि ।।
जयाचे उरीं आग नाही स्वत:ची ।
रवीचे परि काय उजळेल प्राची? ।।१५।।
( प्राची-पूर्व दिशा )
नका नीतीतत्वे लिहूं पुस्तकांत ।
त्वरें आचरूं या स्वयें जीवनांत ।।
नको धर्मचर्चा वृथा आयु जाई ।
आचारातुनी धर्म बलवान होई ।।१६।।
मनीं स्वार्थ ज्यांच्या पुरा ठासलेला ।
अशानीं जगाचा खरा नाश केला ।।
जगद्हित करिता नसे देहभान ।
असे सर्व तें सूर्य सरिते समान ।।१७।।
मनाहूनी नाही जगीं अन्य दुष्ट ।
करी मानवाला सदा मार्गभ्रष्ट ।।
जिहीं मित्र केला शमाला घनिष्ट ।
अशांचे जिणें होतसे सर्व श्रेष्ठ ।।१८।।
अहर्नीश ज्याना हरिभाव स्पर्शे ।
जगीं त्यांचियानें दयाधर्म वर्षे ।।
अशांच्या कुळ्या वाढता धर्म वाढे ।
तयांच्या मुळें जाहले देव वेडे ।।१९।।
दधीं मंथिता सापडे ताक लोणी ।
परि मूल्यता एक माने न कोणी ।।
बळिराम बंधु असे माधवाचा ।
गुणानें उणा राहिला नित्य साचा ।।२०।।
( दधीं-दही )
अरि नाश व्हावा असा ध्यास ज्यांना ।
रणीं देवता नित्य वरते तयांना ।।
करूं हिन्दु सारे अशा धारणेचे ।
पुढारी करूं राष्ट्र साऱ्या जगाचे ।।२१।।
विना मोल वस्तु कुठें ही मिळेना ।
विना कष्ट शेती कधीं ही पिके ना ।।
विनाभ्यास ज्ञानी कुणीं ही बने ना ।
विना भक्ति भक्ता हरि भेट दे ना ।।२२।।
जयांच्या मनीं भूक नाही गतीची ।
करा कीव त्यांच्या दरिद्री मतीची ।।
गतीहीन तें भूवरी भारभूत ।
तयाना म्हणावें कसें हो जिवंत ।।२३।।
पळीला चवी आमटीची कळे ना ।
तसा आंतरात्मा कुणा आकळे ना ।।
तया पाहण्या नेत्र नसती समर्थ ।
मति इंद्रियें सर्वथा तेथ व्यर्थ ।।२४।।
जरी फोडले चक्षु द्वी मांजराचे ।
तरी माग काढी सदा उंदरांचे ।।
कुणी वस्त्र नेसे जरी देही स्वच्छ ।
कशी वासना नाश पावे गलिच्छ? ।।२५।।
( चक्षु-डोळे )
सामर्थ्य देहीं वसते, असते पशुचे ।
दासानुदास बनते क्षणीं वासनेचे ।।
निष्ठा विवके जपतां नित मानसांत ।
सामर्थ्य दैवी बनते बघतां क्षणांत ।।२६।।
स्वत:च्या मुळाने जरी नीर घेई ।
तरी कोणता ही तरू पुष्ट होई ।।
कुळीं पुत्र जन्मे तरी वंश वाढे ।
कळे ना तयांना म्हणा शुद्ध वेडे ।।२७।।
( नीर-पाणी )
कुठें हि दिसो साप ठेचूनी मारा ।
मनीं अन्य चर्चेस द्यावा न थारा ।।
विषाचे विना कोणता सर्प आहे? ।
वरोनी कसें पाहुनी ओळखावें ।।२८।।
अहि चावतां प्राण जातो खचीत ।
तया देखतां मारणें हें उचीत ।।
तसें देशशत्रू टिचोनी वधावें ।
तरी राष्ट्रगाडा यथोचित धावें ।।२९।।
( अहि -साप)
अरि मारणें श्रेष्ठ कर्तव्य जाणा ।
कळे ना तया काळ हाणी वहाणा ।।
जयाना जगीं राष्ट्र वाटे टिकावें ।
तयानीं सदा कृष्णपंथेची जावें ।।३०।।
सुगंधा विना पुष्प ही त्याज्य वाटे ।
जयाना नसे शील ते हि करंटे ।।
नसे प्राण ती हि कुडी कूचकामी ।
नसे शील ज्याला मनु तो निकामी ।।३१।।
( कुडी -देह,शरीर )
कृतीच्या मुळाशीं असावा विचार ।
जसी शेष आहे वसुचा आधार ।।
कृती उक्तीचा मेळ ठेवूं नितांत ।
तरी धर्म नीती वसे या जगांत ।।३२।।
( वसु-पृथ्वी )
अधर्मा पुढें मान वाके न ज्यांची ।
तयांच्या पुढें मान झुकते जगाची ।।
महामोह स्पर्शू ज्यांना शके ना ।
'शिवाजी' तयांची असे जात जाणा ।।३३।।
दिला शब्द पाळूं जरी प्राण गेला ।
असे पुत्र व्हावे आतां मायभूला ।।
जगूं आई साठीं असा ध्यास ज्याना ।
उठा हाक मारूं अशा बांधवाना ।।३४।।
जयांच्या वरी देव आहे प्रसन्न ।
कुणी निंदिता तें न होती विषण्ण ।।
जयाना जगीं कार्य करणें महान ।
तयानीं जगावें बनोनी लहान ।।३५।।
इतिहास अभ्यास वृत्ती न ज्यांची ।
अधोगति नित्य घडते तयांची ।।
असोनी बळें नेत्र झाकूनी चाले ।
जगीं राष्ट्र तें मृत्युपंथेची गेले ।।३६।।
नभीं सूर्य धावे तरी पद्म हासे ।।
इतिहास चित्तीं तरी राष्ट्र विकसे ।
जयाना जगीं राष्ट्र करणें महान ।
इतिहास व्हावा तयांची तहान ।।३७।।
( पद्म-कमळ )
उभे बंगले चांगलें थाट माट ।
मधे राहती लोक ही धष्ट पुष्ट ।।
स्वत: मी धनी सांगती मी बंगल्याचा ।
यमाला नसे मान्य ही फोल वाचा ।।३८।।
जरी औषधानें घडे रोगनाश ।
टळे ना कशानीं इहीं मृत्युपाश ।।
आटाचटाळू कुणी घेई शाल ।
तरी शोधुनी मृत्यु त्याला वधेल ।।३९।।
(आटाचटाळू - टाचे पासून टाळु पर्यन्त )
जयांच्या बुडाशीं असे अर्थसत्ता ।
तया लाभते मान आणि महत्ता ।।
गुणाला नसे मोल कांही जगांत ।
धनाढ्यास देवाहुनी मानतात ।।४०।।
धनाधीश त्या भोवती लोक गोळा ।
अभिलाष चित्तीं वरोनीं जिव्हाळा ।।
बकध्यान चाले गिळायास मीन ।
त्रिमुर्ती जसें भोवती चार श्वान ।।४१।।
( मीन-मासा )
कुठें देव आहे कुणाला पुसावें? ।
कुणाला नसे नांव ना गांव ठावें ।।
तरूंच्या मुळ्या नीर शोधीत जाती ।
तशी तीव्र इच्छा तरी देवप्राप्ती ।।४२।।
( नीर-पाणी )
ढगांची दळे अंबरीं धावतात ।
बहू गर्जती थोडके वर्षतात ।।
किती जन्मती माणसे या जगांत ।
क्वचित थोडकी जाणती सांख्य शास्त्र ।।४३।।
( दळे-समुह,अंबरी -आकाश )
केले जरी कलप लावूनी केस काळे ।
तारूण्य त्यातुनी कधीं तरी कां उफाळें? ।।
फसवून काय जगतास आणि स्वत:स ।
लाभेल कां कधीं कुणा गत यौवनांश? ।।४४।।
जरी दोष ध्यानीं आले आणिकांचे ।
उच्चारणें योग्य न होई वाचे ।।
तया अंतरीं पेरूं या ध्येयतेला ।
आपोआप ते पोहचती योग्यतेला ।।४५।।
धरित्री कधीं रागवे कां कुणाला? ।
सहनशीलतां तीहुनी ना कुणाला ।।
जयाना जगीं कार्य करणें महान ।
तयानीं जगावें धरित्री समान ।।४६।।
विळा भोपळा भेटती एकमेका ।
विळ्याला नसे भेटीनें कांही धोका ।।
विळ्यानें बने भोपळाहि विदीर्ण ।
कळे हें न त्याना म्हणा लंबकर्ण ।।४७।।
( लंबकर्ण-गाढव )
स्वार्था विना मनीं नसे दुसरा विचार ।
तें क्षुद्र कां कधीं तरी बनती उदार ।।
मार्जार नेत्र मिटुनी बसती बिळाशीं ।
बगळ्या समान सगळे निजस्वार्थवासी ।।४८।।
पहावें तिथें दंभ बोकाळलासे ।
तयाचे मुळें धर्म ही भ्रष्टलासे ।।
जनांची घडे वंचना आणि भ्रांती ।
चहुबाजुनी कुंपणें शेत खाती ।।४९।।
झगडूं अभंग धृतीनें अरिच्या कुळ्यांशीं ।
चित्तांत ठेवूनी सदा शिवभूप साक्षी ।।
ठेचूनी हुडकुनी करूं शत्रु नाश ।
नि:शत्रु निर्भय करूं अवघा स्वदेश ।।५०।।
कशी वातीवाचूनि तेवेल ज्योती? ।
कशी मातीच्या वाचूनि होई शेती? ।।
विनाप्राण ना देह राहे जिवंत ।
विना धर्म ना राष्ट्र होई ज्वलंत।।५१।।
प्राशेल कांजी कुणी कां त्यजूनी पियूष ।
गांडुळ घेऊनी मही त्यजते न शेष ।।
त्यागून भास्कर कसें धरुं काजव्याला ।
हिन्दुत्व सोडुनी कसें भजूं षंडतेला ।।५२।।
संदेह स्वार्थ त्यजुनी करूं देशकार्य ।
हिन्दूंत निर्मू धृतीनें शिवभूपधैर्य ।।
सारा समाज घडवूं नरशार्दुलांचा ।
आधार होऊनी जगूं अवघ्या जगाचा ।।५३।।
दिसती जिवंत वरुनी मृतवत् मनानीं ।
बुद्धि असूनी जगती हतबल मतींनीं ।।
जाणिवशून्य पशुवत् जगीं हिन्दुलोक ।
वाटेल कां कधीं तरी गनिमास धाक?।।५४।।
उच्छिष्ट सेवूनी जगीं जगतात काक ।
तें क्षूद्र जीवन कुणा सहवेल सांग? ।।
गरुडापरी जगुनिया नभीं घ्या भरारी ।
संस्थापण्या जगतीं धर्म बना मुरारी ।।५५।।
कार्या विना क्षण हि व्यर्थ कधीं न सांडू ।
निष्क्रीयता सहज अग्निमुखांत सोडू ।।
चित्तांत ध्यास आमुच्या नित मायभूचा ।
हा देश सत्वर करुं नरशार्दुलांचा ।।५६।।
राष्ट्रार्थ अर्पण करा अवघे आयुष्य ।
आम्हास सांगत उभे अतीतांत भीष्म ।।
जळतात ते उजळती आपुले भविष्य ।
कोरुनी ठेवूं नित हें उरीं वेदभाष्य ।।५७।।
पुरुषत्वहीन पुरुषास नसे अपत्य ।
वांझेस मूल नसते जगीं विश्वसत्य ।।
निष्ठाविहीन मृतवत् जरी लोक झाले ।
ते लोक राष्ट्र म्हणुनी कधीं ना उदेले ।।५८।।
विना भूक कां कोणी भक्षेल अन्न? ।
प्राशेल कां कुणी जला नसता तहान? ।।
नसता उरांत जळती निजदेशभक्ति ।
मात्र्यर्थ कोणी न झिजे सकला प्रचिती ।।५९।।